Reforma sądownictwo administracyjnego

Prace rozpoczęto bezpośrednio po wejściu w życie ustawy zasadniczej, która ustanowiła pięcioletni okres na uchwalenie ustaw dotyczących postępowania przed sądami administracyjnymi.
Prace nad reformą sądownictwa administracyjnego zostały zwieńczone 5 września 2002 roku, podpisaniem przez prezydenta trzech ustaw:
# z 25 lipca – Prawo o ustroju sądów administracyjnych,
# z 30 sierpnia – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi,
# z 30 sierpnia – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Celem reformy sądownictwa administracyjnego jest realizacja podstawowej zasady demokratycznego państwa prawa, zapewnienie wszystkim podmiotom ochrony przed naruszeniami prawa ze strony organów administracji publicznej, a także właściwe usytuowanie sądownictwa administracyjnego w strukturze wymiaru sprawiedliwości. Newralgiczne znaczenie reformy wynika jednak przede wszystkim z zapewnienia obywatelom i innym podmiotom ochrony prawnej sprawowanej przez niezawisły i bezstronny organ.

Na podstawie ustawy – Prawo o ustroju sądów administracyjnych w miejscowościach, w których miały siedziby ośrodki zamiejscowe Naczelnego Sądu Administracyjnego, zostaną utworzone wojewódzkie sądy administracyjne. Przewiduje się również utworzenie nowych siedzib w woj. lubuskim, świętokrzyskim, mazowieckim, kujawsko – pomorskim i warmińsko – mazurskim. Docelowo w wojewódzkich sądach administracyjnych ma pracować 450 sędziów – dziś w NSA jest ich 293. Na uwagę zasługuje także wprowadzenie asesury w wojewódzkich sądach administracyjnych.

Obecny Naczelny Sąd Administracyjny będzie sądem drugiej instancji. Do jego właściwości będzie należało:
1) rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych,
2) podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych,
3) podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej,
4) rozstrzyganie sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi.

To rozwiązanie powinno nie tylko zapewnić konstytucyjne prawo do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, ale również umożliwić znacznie dalej idącą jednolitość orzecznictwa.

Sąd administracyjny będzie orzekał w składzie trzech sędziów, na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego, natomiast zarządzenia poza rozprawą będą wydawane przez przewodniczącego.

Nowością jest możliwość podjęcia mediacji oraz postępowanie uproszczone. Postępowanie mediacyjne można przeprowadzić na wniosek skarżącego lub organu, złożony przed wyznaczeniem rozprawy. Jego celem jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Postępowanie mediacyjne może być również prowadzone mimo braku wniosku stron o przeprowadzenie takiego postępowania.

Z kolei w trybie uproszczonym będą rozpoznawane sprawy, jeżeli:
1) decyzja lub postanowienie są dotknięte wadą nieważności albo wydane zostały z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania,
2) strona zgłosi wniosek o skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym, a żadna z pozostałych stron w terminie czternastu dni od zawiadomienia o złożeniu wniosku nie zażąda przeprowadzenia rozprawy.

W trybie uproszczonym sąd rozpoznaje sprawy na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego. Sąd rozpoznający sprawę w trybie uproszczonym może przekazać sprawę do rozpoznania na rozprawie.

Sprawa będzie mogła być również rozpoznana w trybie uproszczonym jeżeli organ nie przekaże sądowi skargi mimo wymierzenia grzywny. Wówczas sąd może na żądanie skarżącego rozpoznać sprawę na podstawie nadesłanego odpisu skargi, gdy stan faktyczny i prawny przedstawiony w skardze nie budzi uzasadnionych wątpliwości.

Nie uległy zmianie przepisy dotyczące dowodów. Tak jak dotychczas można przeprowadzać dowody uzupełniające z dokumentów, wówczas, gdy jest to niezbędne i nie przedłuży postępowania. Decyzja taka wynika z przyjętego założenia, iż sądy nie powinny zastępować organów w załatwianiu spraw administracyjnych, w szczególności zaś nie powinny prowadzić za nie postępowań dowodowych.

Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym. Kilku uprawnionych do wniesienia skargi może w jednej sprawie występować w roli skarżących, jeżeli ich skargi dotyczą tej samej decyzji, postanowienia, innego aktu lub czynności albo bezczynności organu. Istotnym novum jest wnoszenie skargi do sądu administracyjnego za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi.

Od wydanego przez wojewódzki sąd administracyjny wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skargę kasacyjną mogą wnieść strona, prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich po doręczeniu im odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Reforma sądownictwa administracyjnego wzmocniła zatem pozycję obywatela. Obecne przepisy przewidujące instytucję rewizji nadzwyczajnej, stanowią, iż wnieść ją mogą tylko uprawnione podmioty. W nowym stanie prawnym skargę będzie mogła wnieść sama strona.

Skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach:
1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Skarga kasacyjna powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, sędziego, prokuratora, notariusza albo profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych, będącego stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem, Rzecznika Praw Obywatelskich, doradcę podatkowego – w sprawach obowiązków podatkowych, a także przez rzecznika patentowego – w sprawach własności przemysłowej.

Istota zmiana dotyczy organu, do którego wnosi się skargę. Obecnie jest ona wnoszona bezpośrednio do NSA. Konsekwencją takiego rozwiązania jest znaczne wydłużenie postępowanie, gdyż organ którego skarga dotyczy dowiaduje się o niej dopiero po kilku tygodniach, gdy otrzyma odpis. W wyniku reformy skarga kasacyjna będzie wnoszona bezpośrednio do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem.

Nie ulega wątpliwości, iż zakończony proces legislacyjny jest najważniejszym etapem wprowadzania reformy sądownictwa administracyjnego. Następnym, równie istotnym zadaniem jest wdrożenie w życie ustaw przewidujących dwuinstancyjne sądownictwo administracyjne. Ustawy te zaczną obowiązywać z dniem 1 stycznia 2004 roku. Okres ten jest potrzebny m.in. na przygotowanie aktów wykonawczych, a także na podjęcie niezbędnych działań organizacyjnych (np. pozyskanie siedzib dla nowych wojewódzkich sądów administracyjnych), które umożliwią sprawne funkcjonowanie sądów administracyjnych.

Ewa Wójcicka

źródło: justitia.pl