Umowy cywilno-prawne

Świadczenie pracy może odbywać się nie tylko w ramach umowy o pracę. Jest to możliwe również na podstawie umowy o dzieło lub umowy o świadczenie usług (umowy zlecenia). Zatrudnienie na innej, niż stosunek pracy podstawie, nazywane jest często zatrudnieniem niepracowniczym. Granicą wykorzystania tego rodzaju pracy jest sposób jej świadczenia. W szczególności praca ta nie może być wykonywana pod kierunkiem podmiotu zatrudniającego, a jej wykonawca nie może podlegać poleceniom tego podmiotu w zakresie czasu czy miejsca pracy. Taka praca jest bowiem świadczona przez pracownika na podstawie stosunku pracy. Zatrudnienie niepracownicze typu cywilnoprawnego obejmuje różnorodne kategorie wykonawców, o różnym położeniu i zależnościach prawnych, społecznych i zawodowych. Na podstawie umów prawa cywilnego świadczą pracę różnorodne kategorie wykonawców: wykonawcy szeregowi o niskich kwalifikacjach, wykonawcy pełniący funkcje menedżerskie (zarządzające), wykonawcy o specjalistycznej wiedzy zawodowej i szerokiej samodzielności.1 Cechą charakterystyczną tych umów jest to, że w trakcie ich wykonywania pracownik swobodnie dysponuje swoim czasem i nie jest podporządkowany w czasie wykonywania pracy jakiemukolwiek kierownictwu ze strony dającego zamówienie. Jeżeli więc z treści umowy wynika, że wymagana jest od pracownika obecność w pracy w określonych godzinach, wykonywanie poleceń kierownika, to umowa taka będzie umową o pracę, choćby strony nazwały ją inaczej. Zatrudnianie pracowników poza normalnym czasem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych przy pracach tego samego rodzaju co objęte stosunkami pracy - stanowi obejście przepisów o czasie pracy w godzinach nadliczbowych, nawet gdyby pracownicy byli doraźnie zainteresowani wykonywaniem tego zatrudnienia w ramach umów cywilnoprawnych.2 Zawarte w takim zakresie uzgodnienia są w sferze prawa pracy - niezależnie od ewentualnej woli stron wyrażonej w nadanej im formie umów cywilnoprawnych - automatycznie nieważne z mocy art. 18 § 2 KP. W miejsce postanowień nieważnych umów cywilnoprawnych stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy (art. 22 § 1 i 11 KP w związku z art. 133 § 1 i 134 KP). W sferze prawa cywilnego zawarte przez wnioskodawcę ustne umowy o dzieło na wykonywanie przez pracowników poza normalnym czasem pracy tych samych rodzajowo czynności, co objęte stosunkami pracy, są również nieważne na podstawie art. 58 § 1 KC - jako czynności prawne sprzeczne z ustawą. Zgodnie z treścią art. 3531 k.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się naturze tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Swoboda układania się dotyczy także umowy o dzieło, a w szczególności należnego za nie wynagrodzenia, które może przybrać postać wynagrodzenia kosztorysowego lub ryczałtowego (art. 629 i 632 § 1 k.c.).3 Umowa o dzieło zawiera w sobie pewne cechy umowy o pracę, czy umowy zlecenia, jednak uzyskuje także pewne znamiona wyłączne tylko dla niej.4 W myśl art. 627 k.c., przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Zatem umowa ta ma za przedmiot zobowiązanie się przyjmującego zamówienie do wykonania, w sposób podlegający w zasadzie jego uznaniu, dla zamawiającego, za zapłatą wynagrodzenia określonego w umowie dzieła.5 Przedmiotem umowy o dzieło jest wykonanie dzieła będącego osiągnięciem określonego z góry efektu. Rezultat ten może mieć zarówno charakter materialny (np.: zbudowanie stodoły, wykopanie dołu, uszycie sukienki), jak i niematerialny (np.: zrobienie fotografii, namalowanie obrazu), utrwalony w jakiejkolwiek formie fizycznej (ucieleśniony) lub nieucieleśniony (np.: wykonanie koncertu, przedstawienia).6 Najistotniejsze jest bowiem to, aby został on osiągnięty, to znaczy, aby przedmiot umowy został skutecznie wykonany.7 Umową o dzieło powinno obejmować się także stany faktyczne, przy których rezultat świadczenia jest ucieleśniony, inkorporowany w materialnym przedmiocie. Dzieło powinno posiadać byt samoistny, niezależny od działania wykonawcy (twórcy), powinno mieć możność oderwania się od jego osoby i uzyskania samodzielnej wartości w obrocie.8 Wynik działalności wykonawcy dzieła powinien mieć postać, w jakiej poprzednio nie istniał. Dzieło jest zawsze wynikiem przyszłej działalności wykonawcy, przy czym wytworzenie dzieła strony uważają za pewne. Przedmiot, o który umawiają się zamawiający i przyjmujący zamówienie, musi być ucieleśniony, choć niekoniecznie utrwalony materialnie. Przez ucieleśnienie rozumie się istnienie dzieła w postaci postrzegalnej, pozwalającej nie tylko odróżnić go od innych przedmiotów, ale i uchwycić istotę osiągniętego rezultatu. Wymóg oznaczenia dzieła w umowie może być spełniony w rozmaity sposób, np. przez odwołanie się do wzoru, posłużenie się planem (rysunkiem) lub przez opis z użyciem jednostki miary, wagi itp.9
dmiennym rodzajem umowy przewidującym świadczenie usług przez jedną stronę, na rzecz drugiej jest umowa zlecenia. Cechy tej umowy bywają w ustawodawstwach współczesnych ujmowane niejednakowo, zwłaszcza w kwestiach dotyczących jej odpłatności, zakresu czynności stanowiącej przedmiot świadczenia, czy powiązań zlecenia z pełnomocnictwem. W świetle art. 734 § 1 i 2 k.c., przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Na podkreślenie zasługuje tu także fakt, że w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. W ujęciu kodeksowym zatem przedmiotem umowy zlecenia jest zobowiązanie do dokonania jedynie określonej czynności prawnej, która może polegać na składaniu oświadczeń woli, zawierania umów, prowadzenia spraw, których następstwem jest wywołanie zmian w sferze prawnej. Czynności te mogą być podejmowane w imieniu zleceniobiorcy, a na rachunek zleceniodawcy.10 Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się tu do starannego działania w celu osiągnięcia wyników. A zatem ze zlecenia wynika ex lege pełnomocnictwo, które jednakże może być wyłączone w sposób wyraźny lub dorozumiany oraz w sytuacji, gdy ustanowienie pełnomocnictwa wymaga formy szczególnej, a umowa zlecenia nie została w takiej formie zawarta. Osobie świadczącej pracę z tytułu umowy cywilnoprawnej (np. zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej) nie przysługuje wynagrodzenie i zasiłek za czas choroby, urlopu, wynagrodzenie za nadgodziny, ochrona socjalna. Osoba taka nie ma prawa do środków bezpieczeństwa i higieny pracy, odpraw związanych z rozwiązaniem umowy, urlopów wypoczynkowych, a przede wszystkim pozbawiona jest ochrony przed rozwiązaniem, które gwarantuje stosunek pracy. Wykonywanie pracy z tytułu umów cywilnoprawnych nie liczy się również do stażu pracy, od którego zależą powszechne uprawnienia pracownicze.11
1. Z. Kubot, Urlop wypoczynkowy w zatrudnieniu niepracowniczym typu cywilnoprawnego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2002, nr 9, s. 62. 2. Por. uchwała SN z 12.04.1994 r., I PZP 13/94, OSNAPiUS 1994, nr 3, poz. 139; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 21.10.1994 r., III AUr 865/94, „Prawo Pracy” 1995, nr 2, s. 40. 3. Uchwała SN z 05.07.1995 r., III CZP 81/95, OSNC 1995, nr 11, poz. 159. 4. W. Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1995, s. 308. 5. K. Kołakowski [w:] Komentarz kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. II, Warszawa 1997, s. 136. 6. J. Bieluk, A. Kondracka, Dzieło zamiast zlecenia - co na to ZUS?, „Monitor Prawniczy” 1995, nr 4, s. 109. 7. Por. wyrok SN z 20.05.1986 r., III CRN 82/86, OSNCP 1987, nr 8, poz. 125. 8. T. Drozdowska, Stosunek pracy a prawa autorskie artykuł, „Prawo Spółek” 1998, nr 1, s. 39. 9. W. Kubala, Autorskoprawne elementy umowy o dzieło, „Prawo Spółek” 1999, nr 4, s. 37. 10. W. Czachórski, op. cit., s. 346. 11. T. Niedziński, Jak ustalić stosunek pracy?, „Prawo Przedsiębiorcy” 2002, nr 49, s. 19.

źródło: www.justitia.pl