Kredyt konsumencki

Mimo ogromnej popularności instytucji kredytu nie było dotąd ustawy, która by w sposób kompleksowy normowała tę problematykę. Przepisy dotyczące kredytu można było znaleźć w takich aktach jak Prawo bankowe, Kodeks cywilny, czy też w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów. Oprócz potrzeby ujednolicenia przepisów, za uchwaleniem ustawy o kredycie konsumenckim przemawiała także konieczność dostosowania naszych przepisów do standardów europejskich. Ustawa z 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. nr 100, poz. 1081) zbliża nasze normy z zakresu ochrony konsumentów do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej. Instytucja kredytu konsumenckiego została tam uregulowana dyrektywą nr 87/102 z 22 grudnia 1986 r. w sprawie ujednolicenia ustaw i przepisów wykonawczych państw członkowskich dotyczących kredytów konsumenckich.
Ustawa reguluje zasady i tryb zawierania umów o kredyt konsumencki, zasady ochrony konsumenta, który zawarł umowę o kredyt konsumencki oraz obowiązki przedsiębiorcy, który udzielił kredytu konsumenckiego. Istotną nowością jest objęcie przepisami ustawy firm, które udzielają pożyczek w systemie konsorycjnym, zwanym powszechnie argentyńskim.
Ustawa definiuje konsumenta jako osobę fizyczną, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą (art. 2 ust. 4). Ustawodawca ograniczył zatem pojęcie konsumenta tylko do osób fizycznych i tylko te podmioty objął ochroną prawną. Przyjęcie węższej definicji, niż to czyni Kodeks cywilny, zostało podyktowane obawą przed nadużyciami ze strony kredytobiorców (np. stowarzyszeń), którzy z racji prowadzonej przez siebie działalności dysponują odpowiednią wiedzą fachową.

Ustawa o kredycie konsumenckim dotyczy wszystkich przedsiębiorców, którzy w ramach prowadzonej działalności, udzielają lub dają przyrzeczenie udzielenia kredytu w jakiejkolwiek postaci. Za umowę o kredyt konsumencki ustawodawca uważa w szczególności:
1) umowę pożyczki,
2) umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego,
3) umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego,
4) umowę, na mocy której świadczenie pieniężne konsumenta ma zostać spełnione później niż świadczenie kredytodawcy,
5) umowę, na mocy której kredytodawca zobowiązany jest do zaciągnięcia zobowiązania wobec osoby trzeciej, a konsument – do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia,
6) umowę, na mocy której kredytodawca zobowiązuje się do udzielenia kredytu związanego z obowiązkiem wniesienia przez konsumenta, w jakiejkolwiek formie, środków pieniężnych oprocentowanych poniżej stopy rynkowej lub nieoprocentowanych.
Pod pojęciem kredytu konsumenckiego mieści się również umowa, na mocy której kredytodawca daje przyrzeczenie udzielenia kredytu. Wynika z tego, że ustawę stosuje się także do promesy kredytowej. Przepisami ustawy nie są jednak objęte poręczenia i gwarancje udzielane przez bank.
Ustawa nie znajduje jednak zastosowania w przypadku umów o kredyt konsumencki:
1) o wysokości mniejszej niż 500 zł i większej niż 80.000 zł albo równowartości tych kwot w innej walucie niż waluta polska,
2) na mocy których termin spłaty kredytu nie przekracza 3 miesięcy,
3) na mocy których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania ani innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego,
4) dotyczących odpłatnego korzystania z rzeczy lub praw, jeżeli umowa nie przewiduje przejścia własności rzeczy lub praw na konsumenta (leasing),
5) przeznaczonych na nabycie nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego, budowę, odbudowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę, remont budynku lub lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość lub na nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wniesienie wkładu członkowskiego do spółdzielni mieszkaniowej,
6) dotyczących usług komunalnych (dostarczanie energii elektrycznej, ciepła, paliw gazowych, wody, odprowadzenia nieczystości, wywóz śmieci).
Zgodnie z nową ustawą banki oraz inne instytucje finansowe są zobowiązane do informowania klientów o wszystkich kosztach udzielenia kredytu, a także możliwości odstąpienia od umowy. Umowę o kredyt konsumencki należy zawierać na piśmie, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Ustawa szczegółowo wymienia dane jakie powinny się znaleźć w treści umowy. Do najważniejszych z nich należą:
1) imię, nazwisko konsumenta i jego adres oraz imię, nazwisko (nazwę) i adres (siedzibę) kredytodawcy, a gdy kredytodawcą jest osoba prawna – także określenie organu, który zarejestrował działalność kredytodawcy i numer w rejestrze, pod którym kredytodawca został wpisany,
2) wysokość kredytu,
3) zasady i terminy spłaty kredytu,
4) roczna stopa oprocentowania oraz warunki jej zmiany,
5) opłaty i prowizje oraz inne koszty związane z udzieleniem kredytu,
6) informacja o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania,
7) informacja o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest konsument.
Ustawa nałożyła również na kredytodawcę obowiązek pisemnego informowania konsumenta o rocznej stopie oprocentowania i innych kosztach kredytu oraz o każdej ich zmianie, jeżeli zadłużenia konsumenta w związku z nieprzewidzianym w umowie przekroczeniem salda na rachunku bankowym utrzymuje się za zgodą kredytodawcy przez okres co najmniej 3 miesięcy (art. 6); rozliczenia się z konsumentem w terminie 14 dni od dnia spłaty kredytu (art. 8 ust. 4) oraz podawania w ogłoszeniach i reklamach dotyczących kredytu i zawierających warunki jego udzielania, rzeczywistej roczne stopy oprocentowania, wyliczonej od całkowitego kosztu kredytu (art. 16). Ustawa o kredycie konsumenckim nałożyła także na przedsiębiorcę obowiązek podawania rzeczywistego rocznego oprocentowania kredytu (pożyczki), według ściśle określonego wzoru. Kredytodawca lub podmiot pośredniczący w zawarciu umowy ma również obowiązek podawania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, wyliczonej od całkowitego kosztu kredytu w ogłoszeniach i reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających warunki udzielenia kredytu (art. 16).
Dzięki przyjęciu takiego rozwiązania, klienci będą znali całkowity koszt kredytu, na który obok odsetek składają się także opłaty i prowizje, które konsument musi zapłacić za kredyt, a także utracone korzyści z tytułu wniesienia środków pieniężnych w przypadku finansowania zakupów w systemie konsorcyjnym.
Ustawodawca przewidział uciążliwe konsekwencje dla kredytodawców, którzy nie zastosują się do postanowień ustawy i nie zamieszczą w umowie wszystkich wymaganych prawem danych. Przede wszystkim utracą prawo do odsetek należnych od klienta. Konsument będzie musiał wówczas zwrócić kredyt w terminie i w sposób podany w umowie, a jeżeli umowa nie określa terminu, może zwrócić go w równych miesięcznych ratach. Kredytodawcom nie wolno również w postanowieniach umownych wyłączać ani ograniczać uprawnień konsumenta przewidzianych w ustawie. W razie rażącego naruszenia wymagań dotyczących treści umowy albo pominięcia obowiązku doręczenia konsumentowi dokumentu, a także nie podania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania w ogłoszeniach i reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego, kredytodawca podlega karze grzywny.
Ustawa szczegółowo reguluje uprawnienia przysługujące kupującym. Konsument może, bez podania przyczyny, odstąpić od umowy w terminie 3 dni od dnia jej zawarcia. Jeżeli umowa o kredyt konsumencki nie zawierała informacji o uprawnieniu do odstąpienia od umowy, konsument może odstąpić od umowy w terminie 10 dni od dnia otrzymania pisemnej informacji o prawie odstąpienia od umowy, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od dnia zawarcia umowy (art. 11 ust. 1).
Zgodnie z nowym unormowaniem konsument jest uprawniony do spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie. Termin dokonania spłaty powinien odpowiadać terminom wnoszenia rat określonym w umowie. Jeżeli konsument spłaci kredyt przed terminem, wówczas w przypadku:
1) kredytu oprocentowanego – nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania za okres po spłacie kredytu,
2) kredytu nieoprocentowanego – konsument ma prawo do zmniejszenia zapłaconych kredytodawcy prowizji i opłat proporcjonalnie do okresu, o który skrócono czas korzystania z kredytu.
Kredytodawca będzie mógł jednak pobrać od klienta prowizję, w przypadkach kredytu walutowego lub kredytu o stałej stopie procentowej, o ile kwota kredytu przekracza 5.000 zł. Kredytodawca obowiązany jest rozliczyć się z konsumentem w terminie 14 dni od dnia dokonania spłaty kredytu.
W razie zwłoki konsumenta z zapłatą dwóch pełnych rat kredytu, kredytodawca może wypowiedzieć umowę po uprzednim wezwaniu konsumenta, w trybie określonym w umowie kredytowej, do zapłaty zaległych rat w terminie nie krótszym niż 7 dni od otrzymania wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy. Termin wypowiedzenia umowy nie może być krótszy niż 30 dni (art. 14).
Na zakończenie warto wspomnieć o nowej dyrektywie o kredycie konsumenckim przyjętej dnia 11 września 2002 r. przez Komisję Europejską. Dokument ten, dzięki zniesieniu ograniczeń kwotowych, rozszerzeniu pojęcia „umowy o kredyt konsumencki” o kredyty zaciągane przez osoby fizyczne na prowadzenie działalności gospodarczej, wzmacnia prawną ochronę konsumentów. W przypadku zaakceptowania dyrektywy przez Parlament Europejski i Radę UE do nowych standardów będzie musiało się przystosować również ustawodawstwo polskie.
źródło:justitia.pl