Prawo rozwodowe

Zanim sąd rozpatrzy wniosek małżonków o orzeczenie rozwodu na podst art. 436§1 KPC jest on zobowiązany przed wyznaczeniem pierwszej rozprawy wezwać strony do osobistego stawiennictwa na posiedzenie pojednawcze. Posiedzenie to może być odroczone, a próba pojednania kontynuowana, jeżeli są ku temu pomyślne prognozy. W ten sposób realizuje się też zasadę trwałości małżeństwa. Na wniosek strony sąd może odstąpić od przeprowadzenia posiedzenia pojednawczego, jeżeli stawiennictwo jednej ze stron napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Przesłanki rozwodu dzielimy na pozytywne i negatywne
Pozytywne - sąd może orzec rozwód, jeżeli stwierdzi istnienie przesłanek pozytywnych:
- zupełny i trwały rozkład pożycia, zupełny oznacza, że między małżonkami ustały wszystkie więzi, jakie normalnie w małżeństwie funkcjonują tzn. więź psychiczny, fizyczna i majątkowa (w orzecznictwie przyjęto, że łożenie na utrzymanie rodziny nie jest więzią majątkową; chodzi o niepodejmowanie ważnych decyzji majątkowych), trwały oznacza nieodwracalny i brak nadziei na dalsze funkcjonowanie małżeństwa, ** nie ustala się w prawie rodzinnym czasu po upływie, którego nie trzeba udowadniać zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, trzeba wykazać, że małżeństwo nie funkcjonuje i z jakich przyczyn;
- złożenie wniosku o orzeczenie rozwodu przez jednego z małżonków.
Jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że zaistniały te przesłanki zupełnego i trwałego rozkładu pożycia może orzec rozwód;


Negatywne – powodują one, że mimo trwałego i zupełnego rozkładu pożycia rozwodu orzec nie można:
- dobro wspólnych małoletnich dzieci (jeżeli ucierpiałyby na tym dzieci) – dla oceny czy dobro dziecka nie ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu może mieć znaczenie wiek dziecka, jego dotychczasowe stosunki z rodzicami, stan zdrowia, stopień wrażliwości...
- względy wynikające z zasad współżycia społecznego (jeżeli sąd uzna, że rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego), tzn. w ocenie społecznej jest to żądanie moralnie naganne,
- wyłączna wina jednego ze współmałżonków (całkowity brak winy po drugiej stronie) – wina małżonka wiąże się z naruszeniem obowiązków, jakie wynikają z zawarcia małżeństwa, a więc wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, lojalności i wierności, współdziałania dla dobra rodziny itd.
- odmowa zgodny na rozwód wyrażona przez niewinnego małżonka – małżonek niewinny może kierować się tutaj np. chęcią zemsty, dokuczenia współmałżonkowi itp., a więc jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Legitymację procesową ma każde z małżonków, tzn. każde z nich może wytoczyć powództwo o rozwiązanie małżeństwa, choćby z takim żądaniem wcześniej wystąpił drugi małżonek. Żądanie rozwiązania małżeństwa ma charakter osobisty i nie może być realizowane po śmierci jednego z małżonków. Z tego też względu opiekun małżonka całkowicie ubezwłasnowolnionego nie może wystąpić z żądaniem rozwodu. Przepisy prawa materialnego ani procesowego nie przyznają kuratorowi małżonka uprawnienia do reprezentowania go w procesie o rozwód.

Na czas trwania procesu o rozwód sąd orzeka o:
- obowiązku małżonków do przyczynienia się do utrzymania rodziny
- sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi
- zakresie i sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania w czasie trwania procesu
- wydaniu małżonkowi, opuszczającemu wspólne mieszkanie, potrzebnych mu przedmiotów
Postanowienie wydane w tych kwestiach ma charakter zarządzenia tymczasowego. Sąd zarządzenie to wydaje na wniosek małżonka, a gdy nie został złożony, to z urzędu. Postanowienia te tracą moc z chwilą wydania prawomocnego wyroku orzekającego rozwód oraz w razie prawomocnego wyroku oddalającego żądanie. Jednakże małoletni poniżej 13 roku życia nie mogą być przesłuchiwaniu w postępowaniu rozwodowym w charakterze świadków.
WYROK ROZWODOWY ZAWIERA:
a. rozstrzygnięcie o winie – orzekane z urzędu; (wina na wniosek stron nie jest orzekana)
b. ustalenie władzy rodzicielskiej – orzekane z urzędu; zgodnie z Konwencja o prawach dziecka sąd ma obowiązek poznać pogląd dziecka w sprawie go dotyczącej jeżeli jest ono w stanie z rozeznaniem wyrazić swoje stanowisko.
c. ustalenie alimentów dla wspólnych małoletnich dzieci – orzekane z urzędu; Dzieci wspólne to:
ﻌ za którymi przemawia domniemanie pochodzenia z rozwodzącego się małżeństwa
ﻌ dzieci pozamałżeńskie, ale których pochodzenie od małżonków zostało ustalone np. przez uznanie albo ustalenie ojcostwa
ﻌ dzieci wspólnie przysposobione albo dzieci jednego z małżonków przysposobione przez drugie
Orzeczenie powinno określać konkretna kwotę renty alimentacyjnej na każde dziecko należną od każdego z małżonków.
d. orzeczenie na temat sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania przez skłóconych małżonków – orzekane z urzędu; sąd orzeka w tej sprawie niezależnie od tytułu prawnego do mieszkania nie zmieniając ani nie tworząc nowych praw podmiotowych wówczas kiedy małżonkowie zajmują mieszkanie wieloizbowe.
e. orzeczenie o eksmisji małżonka – orzekane na wniosek jednego z małżonków; rozstrzygniecie ma charakter represyjny wobec małżonka, który swoim rażąca nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Orzeczenie eksmisji małżonka nie pozbawia go stosownego prawa podmiotowego do mieszkania. Rozliczenia z tego tytułu małżonkowie mogą dokonać przy podziale majątku.
f. orzeczenie podziału wspólnego majątku – orzekane na wniosek jednego z małżonków; Nowela z 1975 r. pozwala na orzeczenie o podziale majątku wydać wraz z wyrokiem rozwodowym w razie spełnienia 2 przesłanek:
ﻌ wniosek jednego z małżonków
ﻌ przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu rozwodowym
g. orzeczenie alimentów dla małżonka – orzekane na wiosek jednego z małżonków; wyróżnić można dwa rodzaje obowiązku alimentacyjnego:
ﻌ pierwszy powstaje w wyniku zaistnienia przesłanki niedostatku po stronie uprawnionego oraz przesłanki możliwości zarobkowo – majątkowych po stronie zobowiązanego małżonka. Powstaje, gdy, żaden z małżonków nie jest wyłącznie winien rozkładu pożycia.
ﻌ drugi rodzaj obciąża małżonka wyłącznie winnego względem małżonka niewinnego. Nie jest tu konieczne popadnięcie małżonka niewinnego w niedostatek, a wystarczy ustalenie, ze rozwód pociągnie za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego.
Małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego nie może żądać alimentów od małżonka niewinnego.
h. podział wspólnego mieszkania – orzekany wyłącznie na zgodny wniosek obu małżonków; rozstrzygniecie to może dotyczyć tylko mieszkania do którego prawo posiadają oboje małżonkowie na podst. odpowiedniego tytułu prawnego.

Skutki orzeczenia rozwiązującego małżeństwo – orzeczenie ma charakter konstytutywny, skuteczny erga omnes. Jednakże nie ustaje tu powinowactwo powstałe w wyniku zawarcia małżeństwa, a dzieci nadal zachowują status pochodzenia z małżeństwa. Od dnia uprawomocnienia się orzeczenia ustaje małżeństwo, a małżonkowie stają się osobami stanu wolnego. Małżonek, który wskutek małżeństwa zmienił swoje nazwisko może powrócić do nazwiska poprzedniego. W tym celu powinien w ciągu 3 m-cy od uprawomocnienia się orzeczenia złożyć przed kierownikiem USC stosowne oświadczenie. Orzeczenie o rozwodzie kształtuje na nowo obowiązek alimentacyjny między małżonkami, co jest konsekwencją faktu, iż strony były małżeństwem. Ustaje także ustawowa wspólność majątkowa małżonków, a pojawia się wspólność w częściach ułamkowych. Orzeczenie kształtuje również na nowo sposób wykonywania władzy rodzicielskiej względem wspólnych dzieci.
Wyrok rozwiązujący małżeństwo korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Oznacza to, że nie można wszczynać postępowania o ponowne orzeczenie rozwodu. Można natomiast wszcząć postępowanie, co do pozostałych kwestii odrzekniętych w tym wyroku, jeżeli zmienia się okoliczności.
Tracą moc wydane na czas trwania postępowania zarządzenia tymczasowe sądu, a zastępują je nowe.
Skutki orzeczenia oddalającego powództwo - ma ono powagę rzeczy osądzonej tylko do tych okoliczności, które w związku z podstawą sporu były przedmiotem rozstrzygnięcia. Oznacza to, że małżonkowie nie mogą wytoczyć nowego powództwa opartego na faktach i okolicznościach, które zaistniały przed rozprawa poprzedzającą wydanie wyroku. Zarzut rei iudicatae nie wchodzi w rachubę w przypadku, gdy w poprzednim postępowaniu oddalono powództwo ze względu na wyłączna winę powoda, a nowe postępowanie wszczęto na żądanie małżonka niewinnego. W rezultacie oddalenie powództwa tracą moc wydane na czas trwania postępowania zarządzenia tymczasowe sądu.


Katarzyna Drożdżewska

źródło:justitia.pl